فخرالدین بن محمدعلی طریحیفخر الدین بن محمدعلی طُریحی، از علمای امامیه در سدۀ یازدهم هجری و مؤلف کتاب مَجمع البَحرَین می باشد. فهرست مندرجات۱.۱ - خاندان طریحی ۲ - تحصیلات ۳ - فعالیت های علمی ۴ - فوت ۵ - مجمع البحرین ۵.۱ - تأثیر از اهل لغت ۵.۲ - استناد به آیات و روایات ۵.۳ - استناد به سایر منابع دینی ۵.۴ - سایر منابع لغوی ۵.۵ - جایگاه کتاب ۶ - غریب القرآن ۶.۱ - سبک تألیف ۷ - جامع المقال ۷.۱ - محتوای کتاب ۸ - المنتخب فی جمع المراثی والخطب ۹ - الفخریة الکبری ۱۰ - آثار شرحی ۱۱ - فهرست منابع ۱۲ - پانویس ۱۳ - منبع ۱ - نسبوی در ۹۷۹ در نجف به دنیا آمد و از این رو به نجفی شهرت یافت. [۵]
آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ج۱، ص۴۳۳، بیروت ۱۴۱۱.
هرچند طریحی پدر خود را محمد علی معرفی کرده، اما در برخی منابع [۸]
عبد الله موسوی جزائری تستری، الإجازة الکبیرة، ج۱، ص۳۷، چاپ محمد سمامی حائری، قم ۱۴۰۹.
نام پدر او محمد ذکرشده است.آقا بزرگ طهرانی [۱۰]
آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ج۱، ص۴۳۳، بیروت ۱۴۱۱.
گزارش نام «محمد» را – که مبدع آن حر عاملی بوده است و دیگران از او تبعیت کرده اند – اشتباه دانسته و نام «محمد علی» را تأیید کرده است. [۱۱]
آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ج۱، ص۴۳۳، بیروت ۱۴۱۱.
[۱۲]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۱۱۴، بیروت.
[۱۳]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۲۸۲، بیروت.
[۱۴]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۱، ص۱۷۴، بیروت.
[۱۵]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۸، ص۳۴۹ که نام پدر وی را محمد ثبت کرده است، بیروت.
ظاهراً سبب این اختلاف، افزوده شدن واژۀ «بن» است که موجب شده است برخی نام پدرش را محمد بن علی گزارش کنند. به گفتۀ سماهیجی بحرانی ، [۱۶]
عبد الله بن صالح سماهیجی بحرانی، الإجازة الکبیرة، ج۱، ص۱۰۸، چاپ مهدی عوازم قطیفی، قم ۱۴۱۹.
مادر وی ایرانی و از اهالی مشهد مقدّس بوده است.۱.۱ - خاندان طریحیخانوادۀ طریحی از خاندان های کهن و مشهور نجف بودند که بنا بر نام جدّ اعلایشان، طُریح، به طُریحی شهرت یافتند. [۱۷]
محمد علی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۴، ص۵۴، تهران ۱۳۶۹ش.
[۱۸]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۴، بیروت۱۴۱۰.
[۱۹]
خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، ج۱، ص۷۲۳، پانوشت۲ برای وجه تسمیۀ جدّ وی به طُریح، لغة العرب، السنة ۶، الجزء ۱۰ (المسلسل ۶۶).
نسب این خاندان به حَبیب بن مُظاهر اسدی ، صحابی مشهور امام علی و امام حسین علیهما السلام، می رسد. [۲۰]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۴، بیروت۱۴۱۰.
[۲۱]
خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، ج۱، ص۷۲۳- ۷۲۴، لغة العرب، السنة ۶، الجزء ۱۰ (المسلسل ۶۶).
ظاهراً این خاندان پس از تخریب کوفه ، و در قرن ششم به نجف اشرف رفته اند. [۲۲]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۴، بیروت۱۴۱۰.
[۲۳]
خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، ج۱، ص۷۲۳- ۷۲۴، لغة العرب، السنة ۶، الجزء ۱۰ (المسلسل ۶۶).
به گفتۀ نجفی، [۲۴]
خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، ج۱، ص۷۲۳- ۷۲۴، لغة العرب، السنة ۶، الجزء ۱۰ (المسلسل ۶۶).
شیخ داود اسدی نخستین فرد از این خاندان بود که در نجف، در محله ای که امروزه بِراق خوانده می‌شود، سکنی گزید.۲ - تحصیلاتطریحی اوان جوانی را در نجف نزد پدرش و عمویش، محمد حسین طریحی ، گذراند. [۲۶]
خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، ج۱، ص۷۲۴-۷۲۵، لغة العرب، السنة ۶، الجزء ۱۰ (المسلسل ۶۶).
در ۱۰۶۲ از عراق به مکه رفت و شماری از آثار خود را در اثنای این سفر نگاشت. پس از آن به ایران سفر کرد. [۲۷]
خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، ج۱، ص۷۲۷، لغة العرب، السنة ۶، الجزء ۱۰ (المسلسل ۶۶).
وی، بنابر زمان تألیف آثارش، در ۱۰۷۹ به مشهد رفته است. [۲۹]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۳، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
وی تألیف « ایضاح الحساب » را در ۱۰۸۳ در اصفهان به پایان رسانده است، [۳۰]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۴۹۳-۴۹۴، بیروت.
که نشان می‌دهد مدتی نیز در اصفهان اقامت داشته است. او پس ازسفر به چند شهر دیگر، به نجف بازگشت. [۳۱]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۵، بیروت۱۴۱۰.
۳ - فعالیت های علمیبسیاری [۳۵]
یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤة البحرین، ج۱، ص۶۶، قم.
طریحی را ستوده اند، تا آن‌جا که افندی [۳۶]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۲، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
وی را از عابدترین افراد زمان خود برشمرده است.از استادان طریحی، محمدبن جابر نجفی ، امیر شرف الدین علی شولستانی و شیخ محمود بن حسام الدین بن درویش بوده اند. [۳۷]
یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤة البحرین، ج۱، ص۶۷-۶۸، قم.
[۳۸]
محمد علی کشمیری، نجوم السماء فی تراجم العلماء، ج۱، ص۱۰۷، قم.
[۳۹]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۵، بیروت۱۴۱۰.
[۴۰]
فخر الدین طریحی، مجمع البحرین ومطلع النیرین، ج۱، مقدمۀ محقق، ص۱۰- ۱۱ برای دیگر استادان وی، تهران ۱۴۰۸.
صفی الدین بن فخر الدین طریحی ، محمد باقر مجلسی ، سید هاشم بحرانی و سید هاشم بن سلیمان کتکانی ، از جمله شاگردان طریحی بوده اند. [۴۱]
محمد علی کشمیری، نجوم السماء فی تراجم العلماء، ج۱، ص۱۰۷، قم.
[۴۲]
محمد علی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۴، ص۵۴، تهران ۱۳۶۹ش.
[۴۳]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۵، بیروت۱۴۱۰.
[۴۴]
فخر الدین طریحی، مجمع البحرین ومطلع النیرین، ج۱، مقدمۀ محقق، ص۱۱- ۱۲ برای دیگر شاگردان وی، تهران ۱۴۰۸.
آقا بزرگ طهرانی [۴۵]
آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ج۱، ص۴۳۴، بیروت ۱۴۱۱.
طریحی را – با فرض این‌که کتکانی مستقیماً از وی روایت کرده باشد – جزء معمران برشمرده است.نام طریحی در سند اجازه نامه های روایتی آمده [۴۶]
عبد الله بن صالح سماهیجی بحرانی، الإجازة الکبیرة، ج۱، ص۱۰۸-۱۰۹، چاپ مهدی عوازم قطیفی، قم ۱۴۱۹.
[۴۷]
عبد الله بن صالح سماهیجی بحرانی، الإجازة الکبیرة، ج۱، ص۱۶۰، چاپ مهدی عوازم قطیفی، قم ۱۴۱۹.
[۴۸]
عبد الله موسوی جزائری تستری، الإجازة الکبیرة، ج۱، ص۳۷، چاپ محمد سمامی حائری، قم ۱۴۰۹.
[۴۹]
عبد الله موسوی جزائری تستری، الإجازة الکبیرة، ج۱، ص۸۸-۹۰، چاپ محمد سمامی حائری، قم ۱۴۰۹.
[۵۰]
احمد نراقی، عوائد الأیام، مقدمۀ محقق، ص۷۱، قم ۱۴۱۷.
و خود او نیز دارای اجازۀ روایت و سماع بوده [۵۱]
یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤة البحرین، ج۱، ص۶۷-۶۸، قم.
[۵۲]
خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، ج۱، ص۷۲۵، لغة العرب، السنة ۶، الجزء ۱۰ (المسلسل ۶۶).
و به برخی از شاگردانش اجازۀ روایت داده است. [۵۳]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۵، بیروت۱۴۱۰.
[۵۵]
محمد علی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۴، ص۵۴، تهران ۱۳۶۹ش.
۴ - فوتبه گفتۀ برخی، [۵۶]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۲، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
[۵۷]
محمد باقر موسوی خوانساری، روضات الجنات، ج۵، ص۳۵۰، قم ۱۳۹۲.
[۵۸]
محمد علی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۴، ص۵۵، تهران ۱۳۶۹ش.
طریحی در ۱۰۸۵ در شهر رَمّاحیّه در گذشت و پس از انتقال جسدش به نجف، نزدیک مسجدش در محلۀ بِراق – که امروزه به الجامع الطریحی شناخته می‌شود – دفن گردید. اما برخی [۵۹]
محمد علی کشمیری، نجوم السماء فی تراجم العلماء، ج۱، ص۱۰۷، قم.
[۶۰]
جعفر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۴۵۷، بیروت ۱۴۰۶.
تاریخ وفات طریحی وی را ۱۰۸۷ گزارش کرده‌اند و بر آنند که تاریخ نخست را حر عاملی ، به اشتباه، به کار برده و دیگران از او پیروی کرده اند.۵ - مجمع البحریناز مهم ترین کتاب های طریحی، مَجمع البحرین و مَطلع النیرین است. این کتاب نخستین اثر شیعی است که به توضیح واژگان مشکل قرآن و حدیث ، در کنار هم، پرداخته است. [۶۱]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۳، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
[۶۲]
یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤة البحرین، ج۱، ص۶۷، قم.
[۶۳]
محمد علی کشمیری، نجوم السماء فی تراجم العلماء، ج۱، ص۱۰۷، قم.
وی این کتاب را پس از تألیف دو کتاب دیگرش، غریب القرآن و غریب الحدیث ، نگاشت. [۶۴]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۳، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
[۶۵]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۰، ص۲۲، بیروت.
۵.۱ - تأثیر از اهل لغتظاهراً طریحی در تألیف این کتاب، بیشترین تأثیر را از آثاری چون الصحاح جوهری (متوفی ۳۹۳)، معجم مقاییس اللغة و مجمل اللغة احمد بن فارس (متوفی ۳۹۵)، النهایة فی غریب الحدیث ابن اثیر جزری (متوفی ۶۰۶)، و القاموس المحیط مجد الدین فیروز آبادی (متوفی ۸۱۷) گرفته است. [۶۶]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۰، ص۲۲، بیروت.
وی در روش بیان معانیِ واژگان مشکل احادیث، بیشتر به روش ابن اثیر متمایل است. [۶۷]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۵، بیروت۱۴۱۰.
[۶۸]
خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، ج۱، ص۷۲۷، لغة العرب، السنة ۶، الجزء ۱۰ (المسلسل ۶۶).
او واژگان را، همچون کتاب الصحاح جوهری، به روش قَوافی مرتب کرده است. طریحی در مورد معنای هر واژه، ابتدا شواهد قرآنی را ذکر و وجوه معنایی یک کلمه را در کاربردهای مختلف، تبیین کرده است.۵.۲ - استناد به آیات و روایاتدر برخی موارد نیز برای توضیح معنای واژگان در آیات ، از احادیث تفسیری بهره گرفته است. وی گاه، به هنگام بررسی معنای واژگان آیات، به مناسبت، برخی قواعد نحوی را نیز بیان نموده است. طریحی پس از بیان وجوه معنای یک واژه در آیات، به بررسی معنای واژه در احادیث نیز پرداخته است. احادیث مورد استشهاد طریحی در این کتاب، بدون ذکر سند و به ندرت با ذکر نام منبع است. طریحی تحت عناوینی چون «قال بعض الشارحین» و «قال بعض الأفاضل» به توضیح روایات پرداخته است. او در مواردی که هیچ شاهد قرآنی برای واژگان نیافته، به ذکر شواهدی از احادیث بسنده کرده است. حتی در مواردی هیچ شاهدی از قرآن و حدیث نیافته و صرفاً به بیان معنای واژه اکتفا کرده است. در مواردی نیز به دفاع از دیدگاه های شیعۀ امامی پرداخته و برای ترجیح برخی آرای لغوی، از احادیث ائمه علیهم‌السلام بهره برده است. گفتنی است که وی در برخی موارد به شرح حال برخی عالمان نیز اشاره کرده است. ۵.۳ - استناد به سایر منابع دینیطریحی علاوه بر منابع لغوی، از منابع حدیثی و رجالی و اخلاقی نیز بهره برده است. مهم ترین منابعی که در متن بدان ها اشاره کرده است عبارت‌اند از: الکافی ، کتاب من لا یحضره الفقیه ، تهذیب الأحکام ، تفسیر علی بن ابراهیم قمی ، مجمع البیان طبرسی ، الکشّاف زمخشری ، اخلاق ناصری خواجه نصیر الدین طوسی . در میان منابع لغوی، طریحی بیشترین استفاده را از الصحاح محمد بن اسماعیل جوهری (متوفی ۳۹۳) کرده است. ۵.۴ - سایر منابع لغویدیگر منابع لغوی وی عبارت بوده‌اند از: مُعجم مَقاییس اللغة احمد بن فارس (متوفی ۳۹۵)، مُجمل اللغة احمد بن فارس، النهایة فی غریب الحدیث ابن اثیر جزری (متوفی ۶۰۶)، المصباح المُنیر احمد بن محمد فیّومی (متوفی ۷۷۰)، و القاموس المحیط مجد الدین فیروزآبادی (متوفی ۸۱۷). ۵.۵ - جایگاه کتابگفته شده است که اثر طریحی در بیان معنای واژگان مشکل احادیث، جامع نیست. [۱۴۸]
یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤة البحرین، ج۱، ص۶۷، قم.
[۱۴۹]
محمد علی کشمیری، نجوم السماء فی تراجم العلماء، ج۱، ص۱۰۷، قم.
طریحی تألیف این کتاب را در اوایل اقامتش در مشهد ، در ۱۶ رجب ۱۰۷۹ به پایان رساند. [۱۵۰]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۳، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
[۱۵۱]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۰، ص۲۲، بیروت.
این کتاب از همان آغاز نگارش مورد توجه و استفادۀ عالمان و فقیهان شیعه، همچون بحرانی ، بوده است.طریحی خود و پسرش، شیخ صفی الدین طریحی (متوفی بعد از ۱۱۰۰)، حاشیه های فراوانی بر این کتاب نوشته اند [۱۵۴]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
[۱۵۵]
آقا بزرگ طهرانی،الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۰، ص۲۲، بیروت.
[۱۵۶]
خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، ج۱، ص۷۲۷، لغة العرب، السنة ۶، الجزء ۱۰ (المسلسل ۶۶).
افزون بر این، شیخ صفی الدین طریحی مُستدرکی بر این کتاب نگاشته است. [۱۵۷]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۱، ص۵، بیروت.
تعلیقه های شیخ صفی الدین، محمدبن علی بهاء الدین طریحی و سید شبر نجفی بر نسخۀ خطی موجود در کتابخانۀ علی کاشف الغطاء موجود است. [۱۵۸]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۰، ص۲۲-۲۳، بیروت.
۶ - غریب القرآناثر دیگر طریحی در بیان معنای واژگان مشکل قرآن کریم ، کتاب غریب القرآن است [۱۵۹]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
که با عنوان «تفسیر غریب القرآن» چاپ شده است. به گفتۀ آقا بزرگ طهرانی [۱۶۰]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۴۸، بیروت.
طریحی تألیف این کتاب را پیش از مَجمع البحرین ، در ۱۰۵۱ به پایان رسانده است.۶.۱ - سبک تألیفظاهراً طریحی در این اثر، کتاب نزهة القلوب و فرحة المکروب ابوبکر محمدبن عزیز سجستانی (متوفی ۳۳۰) را، برای استفادۀ آسان تر، به ترتیب الفبایی و با افزودن برخی مطالب، تدوین کرده است. آقا بزرگ طهرانی [۱۶۲]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۴۸، بیروت.
به تمایز کتاب غریب القرآن با دو اثر دیگر وی، نزهة الخاطر و سُرور الناظر و کشف غوامض القرآن ، تأکید کرده، اما جعفر آل محبوبه [۱۶۳]
جعفر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۴۵۶، بیروت ۱۴۰۶.
بر آن است که میان این آثار تفاوتی نیست و هر سه، نام های متفاوتی برای یک کتاب است.۷ - جامع المقالیکی از آثار مشهور طریحی در دانش رجال تألیف شده است. از این اثر با عناوین گوناگونی یاد شده است، ازجمله «جامع المقال فی تمییز المشترکة من الرجال»، [۱۶۴]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
[۱۶۵]
اسماعیل پاشا بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ص۴۳۲، اختصارات.
[۱۶۶]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۵، بیروت۱۴۱۰.
«جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال و تمییز المشترکات منهم»، [۱۶۷]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۵، ص۷۳، بیروت.
و «تمییز المتشابه من أسماء الرجال». [۱۶۸]
عبد الله بن صالح سماهیجی بحرانی، الإجازة الکبیرة، ج۱، ص۱۰۸، چاپ مهدی عوازم قطیفی، قم ۱۴۱۹.
۷.۱ - محتوای کتابطریحی این کتاب را در دوازده باب، درسال ۱۰۵۳ تألیف کرده، که ظاهراً متن اصلی کتاب است. وی دوازده فایده در شناخت مشترکات در اسم و نسب و کنیه و القاب و برخی نکات حائز اهمیت دیگر، مانند شمار احادیث کتاب های چهارگانۀ حدیثی ، تاریخ وفات برخی از مشایخ متقدم را آورده است. [۱۷۰]
فخر الدین طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، ج۱، ص۵۱-۱۹۸، تهران.
شاگردش، محمد امین کاظمی صاحب کتاب هدایة المُحدّثین ، بر باب دوازدهم این کتاب شرح نوشته است. [۱۷۲]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۵، ص۷۴، بیروت.
[۱۷۳]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۵، ص۱۹۰، بیروت.
به گفتۀ امین ، [۱۷۴]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۷، ص۴۵۱، بیروت۱۴۱۰.
شیخ عبدالحسین طریحی (نوۀ فخر الدین طریحی) جامع المقال را در ۱۲۶۲ با عنوان «مُتقن الرجال فی تلخیص جامع المقال» خلاصه کرده است.۸ - المنتخب فی جمع المراثی والخطباثر دیگر طریحی المُنتخب فی جمع المَراثی و الخُطَب است، مشتمل بر مرثیه‌ها و خطبه هایی در رثای اهل بیت علیهم‌السلام . [۱۷۶]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۲، ص۴۲۰، بیروت.
مجموعه ای از اشعار خود طریحی در این مجموعه نیز آمده است. [۱۷۷]
خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، ج۱، ص۷۲۹، لغة العرب، السنة ۶، الجزء ۱۰ (المسلسل ۶۶).
به نوشتۀ حر عاملی ، طریحی اثر دیگری با نام المَقتل نیز داشته است، اما افندی [۱۷۹]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
این دو را یک کتاب دانسته است. این کتاب که با عناوینی همچون «مجالس الطریحی» و «المجالس الفخریة» نیز از آن یاد شده است، نخستین بار در ۱۳۰۷ش در حاشیۀ مَقاتل الطالبین ابوالفرج اصفهانی در تهران چاپ شد. جزء اول و دوم آن نیز، جداگانه، بارها به چاپ رسیده است. [۱۸۰]
فخر الدین طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، مقدمۀ محقق، ص «یب»، پانوشت ۲، تهران.
[۱۸۱]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۲، ص۴۲۰، بیروت.
۹ - الفخریة الکبریاثر دیگر طریحی، کتابی فقهی با عنوان الفخریة الکبری است که در آن فتواهای خود را درباب طهارت و بخشی از صلاة گرد آورده و تألیف آن را در ۱۰۸۲ به پایان رسانده است. [۱۸۲]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
[۱۸۳]
محمد باقر موسوی خوانساری، روضات الجنات، ج۵، ص۳۵۱، قم ۱۳۹۲.
[۱۸۴]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۵، بیروت۱۴۱۰.
[۱۸۵]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۱۲۷، بیروت.
طریحی خود این اثر را با عنوان الفخریة الصغری تلخیص کرده است. [۱۸۶]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
[۱۸۷]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۱۲۶، بیروت.
احتمالاً اثری که حر عاملی با عنوان «الفخریة فی الفقه» معرفی کرده، اشاره به همین دو اثر بوده است. صفی الدین طریحی، فرزند فخر الدین طریحی، شرحی با عنوان «الریاض الزهریة فی شرح الفخریة» [۱۸۹]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۷، ص۳۹۱، بیروت۱۴۱۰.
[۱۹۰]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۱، ص۳۲۵، بیروت.
[۱۹۱]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۱۲۷، بیروت.
و برادر زادۀ فخر الدین طریحی، شیخ حسام الدین، نیز شرحی مزجی با عنوان «منهج الشریعة الغراء فی شرح فخریة الصغری» [۱۹۲]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۳۷۸، بیروت.
[۱۹۳]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۲، ص۱۹۲، بیروت.
بر این کتاب نوشته اند.۱۰ - آثار شرحیطریحی آثاری نیز در شرح برخی کتاب ها نوشته، که از جملۀ آن هاست: «الضیاء اللامع فی شرح مختصر الشرائع» [۱۹۴]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
[۱۹۵]
محمد علی کشمیری، نجوم السماء فی تراجم العلماء، ج۱، ص۱۰۷، قم.
[۱۹۶]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۵، ص۱۲۸، بیروت.
«النکت الفخریة شرح رسالة الاثنی عشریة فی الطهارة و الصلاة»، اثر شیخ حسن بن شهید ثانی [۱۹۷]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
[۱۹۸]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۵، بیروت۱۴۱۰.
[۱۹۹]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۴، ص۳۰۵، بیروت.
[۲۰۰]
یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، ج۹، ص۳۸۹-۳۹۱ برای نقل قولهایی از آن، قم.
«النکتُ اللطیفة فی شرح صحیفة السجادیة» [۲۰۱]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
[۲۰۲]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
شرح المبادئ الأصولیة علامه حلی [۲۰۳]
محمد باقر موسوی خوانساری، روضات الجنات، ج۵، ص۳۵۱، قم ۱۳۹۲.
[۲۰۴]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۵، بیروت۱۴۱۰.
[۲۰۵]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۴، ص۵۳، بیروت.
«إیضاح الحساب شرح خلاصة الحساب شیخ بهایی» [۲۰۶]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۵، بیروت۱۴۱۰.
[۲۰۷]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۴۹۳-۴۹۴، بیروت.
«اللمع فی شرح الجمع» [۲۰۸]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۸، ص۳۴۹، بیروت.
[۲۰۹]
عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۳۳۳-۳۳۵ برای آگاهی از دیگر آثار طریحی، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳.
[۲۱۰]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۵، بیروت۱۴۱۰.
[۲۱۱]
خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، ج۱، ص۷۲۷-۷۲۹، لغة العرب، السنة ۶، الجزء ۱۰ (المسلسل ۶۶).
۱۱ - فهرست منابع(۱) آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت. (۲) آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، بیروت ۱۴۱۱. (۳) اعجاز حسین، کشف الحجب و الأستار، قم ۱۴۰۹. (۴) عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳. (۵) محسن امین، اعیان الشیعة، بیروت۱۴۱۰. (۶) هاشم بحرانی، مدینة معاجز الأئمة الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر، قم ۱۴۱۳. (۷) یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم. (۸) یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤة البحرین، قم. (۹) اسماعیل پاشا بغدادی، هدیة العارفین، اختصارات. (۱۰) جعفر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، بیروت ۱۴۰۶. (۱۱) محمد بن حسن حر عاملی، امل الآمل، قم ۱۳۶۳ش. (۱۲) عبد الله بن صالح سماهیجی بحرانی، الإجازة الکبیرة، چاپ مهدی عوازم قطیفی، قم ۱۴۱۹. (۱۳) فخر الدین طریحی، المنتخب فی جمع المراثی و الخطب، بیروت ۱۴۱۲. (۱۴) فخر الدین طریحی، تفسیر غریب القرآن، چاپ محمد کاظم طریحی، قم. (۱۵) فخر الدین طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، تهران. (۱۶) فخر الدین طریحی، مجمع البحرین ومطلع النیرین، تهران ۱۴۰۸. (۱۷) محمد علی کشمیری، نجوم السماء فی تراجم العلماء، قم. (۱۸) محمد علی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ش. (۱۹) عبد الله موسوی جزائری تستری، الإجازة الکبیرة، چاپ محمد سمامی حائری، قم ۱۴۰۹. (۲۰) محمد باقر موسوی خوانساری، روضات الجنات، قم ۱۳۹۲. (۲۱) خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، لغة العرب، السنة ۶، الجزء ۱۰ (المسلسل ۶۶). (۲۲) احمد نراقی، عوائد الأیام، قم ۱۴۱۷. (۲۳) حسین نوری طبرسی، خاتمة مستدرک الوسائل، قم ۱۴۱۵. ۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «فخرالدین بن محمدعلی طریحی»، شماره۶۸۵۵. |